Яўгенія Рамановіч — кандыдат філалагічных навук, вядомы мовазнаўца, дыялектолаг. І наша слаўная зямлячка

Вёска Дараганава стала малой радзімай для аднаго з найбольш кампетэнтных даследчыкаў тэрытарыяльных адрозненняў у маўленні беларусаў.

Нарадзілася Яўгенія Міхайлаўна 6 ліпеня 1922 года. Яе бацькі Міхаіл Мікалаевіч Рамановіч і Юлія Пракопаўна Курыловіч былі родам з Гродзеншчыны. Бацька, які ўдзельнічаў у Першай сусветнай і грамадзянскай войнах, быў накіраваны з Петраграда ў БССР для арганізацыі першых сельгаскамун. Сям’я мяняла месца жыхарства кожныя два гады, таму дзяўчынка рана пазнаёмілася з жыццём, побытам, культурай і традыцыямі вёскі ў розных рэгіёнах тагачаснай Беларусі.

Большую частку жыцця Яўгенія правяла ўдалечыні ад малой радзімы, але заўсёды ўспамінала часы, праведзеныя ў Дараганаве.

У 1940 годзе яна паступіла на філфак Мінскага педінстытута імя М. Горкага. Дзяўчыне пашчаслівіла вучыцца з будучым акадэмікам-лінгвістам Мікалаем Бірылам. Аднак не паспелі аднакурснікі здаць летнюю экзаменацыйную сесію за першы курс, як пачалася вайна…

Бацька дабраахвотнікам пайшоў на фронт. Яўгенія з роднымі адправіліся ў эвакуацыю, на Урал. Спачатку, каб пракарміцца, маці збірала і здавала ў нарыхтоўчую кантору грузды, ягады, якіх у мясцовых лясах было вельмі многа. Яўгенію і яе сястру цётка навучыла вязаць авоські, якія яны таксама здавалі на прыёмны пункт. Харчаваліся пераважна морквай, хлебам і чаем. Дарэчы, чай па-спрабавала там упершыню: у Беларусі тады былі распаўсюджаны іншыя напоі.

Позняй восенню пераехалі ў Чалябінск, дзе Яўгенія па верасень 1944 года працавала на ваенным заводзе № 541, які вырабляў патроны да аўтаматаў ППШ. Працавалі ў асноўным жанчыны і падлеткі, прычым Яўгеніі даверылі ўзначаліць брыгаду. Нягледзечы на цяжкую працу, дзяўчына выконвала значную грамадскую работу: з’яўлялася намеснікам сакратара камітэта камсамола завода, узначальвала бытавы сектар прафкама. А пасля 12-гадзіннага працоўнага дня яна з калегамі заступала яшчэ на адну змену — у шпіталь. Чытала байцам газеты, расказвала апошнія навіны з фронту, збірала і камплектавала падарункі для параненых.

Як толькі прыйшла вестка пра аднаўленне работы Белдзярж-універсітэта, Яўгенія Рамановіч падала заяву кіраўніцтву завода з просьбай дазволіць ёй працягнуць вучобу, перапыненую вайной. На агульным сходзе рабочыя цэха ўхвалілі яе добрасумленную самаадданую працу і вырашылі адпусціць вучыцца. Гэты хвалюючы момант запомніўся на ўсё жыццё.

Курс беларускай мовы ў БДУ чытала вядомы і аўтарытэтны навуковец — выкладчык Марыя Жыдовіч. Яна ж кіравала і студэнцкім дыялекталагічным гуртком, у якім Яўгенія Рамановіч займалася ўсе гады вучобы ва ўніверсітэце. Яна ўспамінала штогадовыя студэнцкія экспедыцыі з любімай выкладчыцай, вялікую навуковую і жыццёвую школу, якую ёй пашчаслівіла прайсці разам з аднадумцамі. А ездзілі яны на палявыя даследаванні ў разбураныя, спаленыя і разрабаваныя беларускія вёскі, бачылі голад і галадалі самі. Ды, нягледзячы ні на што, старанна вучыліся, назіралі, запісвалі, вялі сур’ёзную навуковую работу.

У 1948 годзе Яўгенія паступіла ў аспірантуру пры Інстытуце мовы, літаратуры і мастацтва Акадэміі навук БССР. Усё далейшае жыццё яна звязала з дыялекталогіяй. У 1953 годзе абараніла кандыдацкую дысертацыю па тэме “Гаворкі Уздзенскага раёна Мінскай вобласці” — малой радзімы такіх беларускіх майстроў мастацкага слова, як Кандрат Крапіва, Паўлюк Трус, Пятро Глебка.

У 1971 годзе аўтарскі калектыў з дванаццаці навукоўцаў, у ліку якіх была і кандыдат філалагічных навук Рамановіч, быў адзначаны Дзяржаўнай прэміяй СССР. І далей Яўгенія Міхайлаўна працавала не менш плённа і прадуктыўна. Яна даследавала гаворку жыхароў 39 населеных пунктаў, склала 252 лінгвістычныя карты і каментарыі да іх, увахо-дзіла ў склад рэдкалегіі, рэдактавала аўтарскія матэрыялы пры падрыхтоўцы іх да друку. Гэта фундаментальная навуковая работа ў 2000 годзе была ад-значана вышэйшай узнагародай — Дзяржаўнай прэміяй Рэспублікі Беларусь.

Працуючы ў Інстытуце мова-знаўства імя Якуба Коласа, на-друкавала больш за 80 навуковых работ. Тры бібліяграфічныя зборнікі беларускага мовазнаўства сталі настольнымі кнігамі кожнага айчыннага лінгвіста і маюць аўтарытэт у міжнародных навуковых колах.

А ў памяць аб сваім настаўніку Паўле Растаргуеве яна адрэдактавала яго слоўнік беларускіх гаворак заходняй Браншчыны і паспрыяла публікацыі гэтай кнігі. Удзельнічала ў падрыхтоўцы і публікацыі “Слоўніка беларускіх гаворак паўночна-заходняй Беларусі і яе пагранічча”. Яўгенія Рамановіч адзін з сааўтараў дапаможніка для студэнтаў ВНУ па сучаснай беларускай мове, гісторыі беларускай мовы і дыялекталогіі.

Зямлячка, чыё стагоддзе на яе малой радзіме было адзначана сустрэчай жыхароў Дараганава з мовазнаўцамі Нацыянальнай Акадэміі навук Беларусі, асоба самадастатковая, таленавітая, напоўненая глыбокім разуменнем свету. Сваёй стваральнай працай яна пакінула адметны след у гісторыі нашага краю, праславіўшы зямлю, на якой нарадзілася.

Валянціна АЎДЗЕЙЧЫК,

дырэктар Дараганаўскага школьнага комплекснага краязнаўчага музея.