Ведаць. Памятаць. Ганарыцца

У дзесяці вёсках размешчана 357 прысядзібных участкаў, жыве 752 жыхары. Перад вайной прыкладна столькі ж людзей насяляла Майсеевічы. А ўсяго тады ў пасяленнях налічвалася каля трох тысяч чалавек. Па дадзеных кнігі “Памяць”, на франтах Вялікай Айчыннай загінула каля 300 сяльчан. Некалькі дзясяткаў вяскоўцаў сталі малалетнімі фашысцкімі вязнямі, 7 з іх не вярнуліся з Нямеччыны. Яшчэ прыкладна 100 чалавек сталі ахвярамі падчас акупацыі, сярод іх мірныя жыхары і партызаны. Землякі ўшанавалі іх памяць абеліскамі. На тэрыторыі сельсавета знаходзіцца 10 воінскіх пахаванняў: па 4 — у Крамку і Вялікім Бары, 2 — у Майсеевічах. Помнікі тым, хто не вярнуўся з вайны, стаяць у Дрычыне і Вялікім Бары. Яшчэ ў гэтых мясцінах нарадзіўся Герой Савецкага Саюза Сяргей Мікалаевіч Каданчык, які загінуў 15 верасня 1943 года пры абароне Наварасійска. У яго гонар на былой Майсеевіцкай школе была ўстаноўлена мемарыяльная пліта, якая зараз знаходзіцца ў Дрычынскай навучальнай установе.

Карная аперацыя “Піён” —

пад такой умоўнай назвай нямецка-фашысцкія захопнікі праводзілі на тэрыторыі Пухавіцкага, Старадарожскага і Асіповіцкага раёнаў у першай палове чэрвеня 1944 года знішчэнне людзей. У ёй прымалі ўдзел часці  9-й арміі групы армій “Цэнтр”, размешчаныя ў гарнізонах Шацка, Пухавіч, Старых Дарог, Дражна, Шышчыц. Перад імі стаяла задача акружыць партызан і грамадзянскія лагеры, якія знаходзіліся ў раёне акаляючых вёсак.

Баявыя дзеянні карнікі пачалі яшчэ ў сярэдзіне мая, а агульнае наступленне — 2 чэрвеня з гарнізона, размешчанага ў Шацку.

Абарону ў гэтай зоне трымала 2-я Мінская партызанская брыгада. Па шляху перасоўвання ворагаў народныя мсціўцы засаднымі баямі на раней падрыхтаваных рубяжах стрымлівалі сілы праціў-ніка. Гэтым яны далі магчымасць насельніцтву пайсці ў бяспечныя раёны, выратавацца ад угону ў Германію і пагрозы знішчэння.

Восем дзён атрады вялі напружаныя баі з перавышаючымі іх па колькасці нямецкімі армейскімі падраздзяленнямі, пасля чаго карнікі блакіравалі партызан і каля 3 тысяч мясцовых жыхароў па лініі вёсак Зялёная Дуброва, Дрычын, Востраў і Сінча. Выйсці з акружэння брыгада магла, фарсіраваўшы раку Пціч.

Арганізоўваючы адыход, лясныя байцы пайшлі на хітрасць. Каб адцягнуць увагу гітлераўцаў, у ноч на 9 чэрвеня яны навялі падманную пераправу праз Пціч у раёне вёсак Юравічы і Майсеевічы. Такім чынам брыгада змагла фарсіраваць раку ў іншым месцы — ля вёскі Града. Пасля гэтага партызаны схавалі мірнае насельніцтва на невялічкім астраўку. Заняўшы абарону вакол грамадзянскага лагера, яны больш сутак стрымлівалі націск фашыстаў і ў ноч на 11 чэрвеня прарвалі блакаду.

У ходзе правядзення аперацыі карнікі расстралялі 499 мірных жыхароў, захапілі для адпраўкі ў Германію 2.344 чалавекі. Цалкам знішчылі вёскі Зялёная Дуброва, Востраў, Рэпішча. Забралі каля тысячы галоў кароў і 770 коней.

У гэтых баях удзельнічала і заслужаны ўрач Беларускай ССР Вера Iванаўна Давыдоўская, якая атрымала тады цяжкае раненне абедзвюх ног. Яна была сувязной паміж партызанамі і падполлем Мінска. За яе галаву фашысты абяцалі вялікія грошы. Добра памятае тую злашчасную аперацыю ў раёне цяперашняга Дрычынскага сельсавета, землі якога тады адносіліся да Старадарожскага раёна. Загінула шмат партызан, якія пахаваны ў брацкіх магілах вёсак, дзе вяліся баі.

Яшчэ адзін сведка баявых дзеянняў у гэтай мясцовасці — Уладзімір Данілавіч Кадзет.

Нарадзіўся ў вёсцы Юравічы колішняга Жыцінскага сельсавета. Доўгі час працаваў выкладчыкам у Магілёўскім каледжы МУС. Часта наведваецца ў родныя мясціны, дзе сустракаецца з мясцовымі школьнікамі, дзеліц-ца ўспамінамі з імі. Вось што ён расказвае пра партызанскі рух у дрычынскіх лясах:

— Быў партызанам атрада імя Суворава партызанскай брыгады 2-й Мінскай. Стаў ім у 18-гадовым узросце. Пайшоў у лес першым з мясцовых жыхароў.

Акупацыя прынесла людзям многа гора. Немцы зверствавалі сабе, паліцаі сабе. Дарэчы, адзін з самых буйных паліцэйскіх гарнізонаў знаходзіўся амаль побач з нашай вёскай — у Дражна. У Шчыткавічах, таксама непадалёк ад Дрычына, стаяў літоўскі пагранатрад пад камандаваннем нямецкага афіцэра. Нехта данёс ім, што ў Зялёнай Дуброве пераначавала група партызан. Яны прыехалі і арыштавалі старшыню калгаса, прывезлі ў Дрычын і павесілі. Яшчэ расстралялі пяцярых мясцовых дзяўчат, якія вынеслі адступаўшым чырвонаармейцам хлеб і малако.

Адной з першых аперацый было наступленне на гарнізон у Дражна, якое аказалася няўдалым. Партызаны страцілі 26 чалавек, але гарнізон не разбілі. Зрабілі гэта ў другі раз.

12 чэрвеня, пасля зняцця блакады, апынуўся ў родным Дрычыне, куды перадыслацыраваўся атрад. Перад намі стаяла задача не дапусціць адступлення немцаў па дарозе Асіповічы-Бабоўня-Слуцк. Немцы па ёй не прайшлі — масты былі спалены. Яны рушылі па шляху Бабруйск-Асіповічы-Мінск. А раніцай 27 чэрвеня 1944 года партызаны сустракалі нашу армейскую разведку, і радасці не было мяжы. Акупацыя доўжылася роўна тры гады…

 З успамінаў былой настаўніцы Крамокскай СШ Соф’і Афанасьеўны Амяльчэні:

— У Крамку немцы бывалі наездамі. Адразу вербавалі мужчын у паліцыю. З нашай вёскі туды пайшлі Максім Андрос, Капуста, Трафім Чэпік. А брат Капусты пайшоў у партызаны.

З пачатку вайны ўсе маладыя мужчыны, хлопцы, дзяўчаты і дзеці хаваліся ў лесе, каб не трапіць у Германію. Кожная сям’я выкапала сабе зямлянку, завялі ў лес кароў. У хаты наведваліся крадком, каб узяць са сховішчаў бульбы, капусты, гуркоў.

Вельмі небяспечнымі былі паліцаі. Яны базіраваліся ў Дражна і ў Старых Дарогах.

Актыўны ўдзел у барацьбе з акупантамі паказалі “прыпіснікі”: Iгнат Гапанкоў, Віктар Смірноў, Iван Назарэнка, Аляксей Калеснікаў, Міхаіл Суркоў і іншыя. Яны апынуліся ў нас пры адступленні ў пачатку вайны. Многія прысталі ў прымы да мясцовых маладзіц. Калі арганізаваліся партызанскія атрады, пайшлі ў лес.

Памятаю блакаду. Тады прабылі ў лесе цэлы тыдзень. Нас абстрэльвалі з самалётаў, каб людзі выходзілі з лесу. Кончыліся прадукты. Мы, дзеці, сталі пухнуць ад голаду. Са жменькі мукі звараць зацірку, каб хоць раз у дзень пакарміць малых. А пайсці ў вёску за прадуктамі баяліся. Паліцаі набліжаліся да лесу, звалі людзей па імені: “Сцяпан, Андрэй! Iдзіце дамоў, не бойцеся, немцаў няма”. Хто паверыў — папаўся і быў адпраўлены ў Германію. Многія не паспелі схавацца ў лесе і сядзелі ў балоце. Iх злавілі і пасадзілі ў вялікую пуню ў Дрычыне. Фашысты навялі пантонны мост праз Пціч і па ім вязлі ў гэтую пуню схопленых людзей з усяго наваколля. Там зрабілі лагер, абнеслі яго трыма радамі калючага дроту. Дзень і ноч вартаўнікі з аўчаркамі хадзілі вакол. Людзей партыямі адпраўлялі ў Нямеччыну. У лагер немцы і паліцаі вязлі ўсялякае дабро, якое ім удавалася знайсці ў людскіх схованках. Пяць сутак палонныя грузілі нарабаванае на машыны, каб адправіць у Германію.

Савецкая Армія набліжалася. Фашысты ўцякалі, а з імі некаторыя паліцаі, у тым ліку Андрэй Шляхцін, Максім Андрос і Чэпік Трафім. Пазней яны былі асуджаны на 25 гадоў турмы. Дамоў не вярнуліся, згінулі дзесьці…

 З успамінаў Ганны Пятроўны Пекур, 1927 года нараджэння, ураджэнкі в. Дрычын:

— Падчас аблавы ў чэрвені сорак чацвёртага мяне і яшчэ чацвярых дзяўчат немцы забралі за Астроўкамі ў лесе, куды мы ўцяклі, калі пачалася страляніна. Пасадзілі на падводы і прывезлі ў Дрычын, дзе размяшчаўся часовы лагер для палонных. Людзей сагналі, можа, з 10 вёсак. Назаўтра ўсіх пагрузілі ў нямецкія грузавікі і павезлі ў Старыя Дарогі. Адтуль — у Германію. Многа з нашай мясцовасці там апынулася…

 З успамінаў былога партызана Пятра Iванавіча Музычына, жыхара в. Крамок:

— Да вайны працаваў у Асіповічах у чыгуначнай міліцыі. Бачыў, як бамбілі горад. Міліцыянеры пакінулі горад апошнімі, але даехалі толькі да Ялізава. Пераправіліся праз Бярэзіну ў клічаўскія лясы. Потым дабраўся да Крамка, адкуль быў родам. Праз некаторы час стаў партызанам атрада “Непераможны”. Ён быў створаны ў 1942 годзе і базіраваўся ў раёне Шацка і Пруцка. У пачатку наступнага 7 партызан на чале з камісарам узвода Сацуком прыехалі ў Дрычын, каб сагітаваць мужчын да сябе. Перад адыходам натрапілі на паліцаяў. Завязаўся бой. Партызаны раздзяліліся. Камандзір узвода, Цімафей Данілаў, Рыгор Вікторчык пабеглі па дарозе да моста на Крамок, астатнія — у канец Дрычына ўздоўж па шашы.

У гэтым баі каля моста праз Пціч былі забіты Сацук і Вікторчык. Апошні пахаваны на могілках у Крамку разам з іншымі невядомымі ўдзельнікамі партызанскага руху.

Падрыхтавала Ніна ВIКТОРЧЫК.