Сёння — Міжнародны дзень вызвалення вязняў фашысцкіх канцлагераў

Жыхарка Каменіч Надзея Раманаўна Шкурына бачыла вайну вачыма малалетняга вязня. Ёй давялося амаль адзінаццаць месяцаў працаваць на карысць фашысцкай Германіі. Што перажыла маленькая 12-гадовая беларуская дзяўчынка ў варожай краіне?

— Мяне забралі 10 мая 1944 года. Немцы ў нашай мясцовасці пабылі толькі напачатку вайны. А потым было ціха, бо тут размяшчалася партызанская зона. Толькі налёты цярпелі.

Пачулі аднойчы пра іх чарговы візіт на сяло і пачалі ўцякаць. Забегла да суседзяў у двор, каб схавацца. За хатай у іх быў склеп. Мяне туды таксама пусцілі, як і многіх суседзяў. Прасядзелі там ціхенька да самага змяркання. Тады чуем, што нешта на вуліцы неспакойна стала. Адна жанчына, якая трапіла да фрыцаў, у адчаі накіравала фашыстаў да нашага сховішча. Яны грукалі, крычалі, каб вылазілі, а то будуць кідаць гранаты. Мы павыходзілі. Потым усіх пагналі па дарозе з вёскі. Калі праходзілі міма маёй хаты, не дазволілі забегчы дадому.

Пехатою дайшлі да Свіслачы, дзе размяшчаўся нямецкі гарнізон. Там нас пакідалі ў хлеў. Прыйшлі немцы з перакладчыкам, пытаюцца, хто хоча працаваць у асіповіцкай сталоўцы. Разам з родным дзядзькам і другімі знаёмымі з вёскі згадзілася. Нас пасадзілі на машыны, у тым ліку — і палонных партызан. У горадзе ўчынілі допыт. Не памятаю ўжо, што адбылося, але не прынялі нікога на работу. Потым старэйшыя сказалі, што паедзем у Германію, бо ўжо і фатаграфавалі на нямецкія дакументы.

Пакуль чакалі, што з намі будзе далей, перабіралі бульбу. Пасля пасадзілі ў цягнік і павезлі. Нехта, памятаю, тады праспяваў: “Няма яйка, няма гусь. Да свідання, Беларусь”. Ехалі да Варшавы. Спыніліся ў перасылачным пункце. Там усіх чысцілі, мылі, а затым змясцілі ў нейкія печы — усё для таго, каб не было ніякай інфекцыі і заразы. Мусіць, дзён дзесяць прайшло, як прыехалі “купцы”, якія набіралі людзей на прадпрыемствы. Мяне і яшчэ чалавек пяцьдзясят забраў паляк. На вуліцы незнаёмыя людзі кідалі нам кавалкі і нават цэлыя булачкі смачнага хлеба. Мы вельмі ўдзячны ім былі.

Працавалі на заводзе ў горадзе Брэслаў (цяперашні Вроцлаў — аўт.).  Няцяжкая работа, але ўвесь час знаходзіліся ў дыму. Нешта там кляпалі, рэзалі бляшаныя лісты — рабілі з жалеза нейкія рэчы для фронту. Старэйшых дзяўчат паставілі за апараты на зварку. Перад Новым годам да нас прыслалі жанчыну, якая працавала ў нямецкай сям’і, дапамагала па гаспадарцы сталым людзям і за гэты час навучылася крыху размаўляць па-нямецку. Калі не хапала людзей на заводзе, іх таксама прыганялі сюды. Жылі ў драўляным двухпавярховым бараку, пад страхой якога былі зроблены спальныя пакоі.

Аднойчы нас сабраліся кудысьці вывезці. Пакуль стаялі на трамвайным прыпынку, вырашылі з сяброўкамі ўцячы. Горад увесь гарэў, з усіх бакоў чуліся стрэлы. Выкарыстаўшы зручны момант, селі ў трамвай, даехалі да канца, выйшлі, а куды ісці — не ведаем. Насустрач — незнаёмыя хлопцы, размаўляюць па-руску. Кінуліся да іх. Iм якраз патрэбны былі дзяўчаты, каб дапамагаць па кухні. Памятаю, схаваем у кішэню па некалькі бульбін, потым на печачках-буржуйках прыгатуем ды і пад’ядзім.

Горад той знаходзіўся, як гаварылі старэйшыя, у акружэнні. Нас ганялі і пад бомбамі, і пад кулямі, і праз барыкады нейкія праходзілі. Разам было шмат лю-дзей розных нацыянальнасцей. Спалі — хто на сталах, хто на падлозе. Неяк пайшла праведаць сяброўку, вяртаюся і бачу, што ўсе бягуць уніз па лесвіцы. I чутна, што бамбяць зусім блізка. Тады ў свой пакой пабегла: там засталіся іншыя дзяўчыны, з якімі разам працавалі і вельмі пасябравалі. Як толькі дабегла да дзвярэй — узрыў. Яшчэ хвіліна, і ўскочыла б у памяшканне і загінула. Але пашчасціла. Нешта балюча ляснула па плячах. Памацала рукой, ёсць кроў ці не, і пабегла з астатнімі.

Шостага мая 1945 года вызвалілі горад. Калі вярталіся дадому, адшукала зямлячак і трымалася іх, каб не згубіцца…

Пасля вайны Надзея Раманаўна засталася жыць у роднай вёсцы. Працавала ў калгасе. Нарадзіла і выхавала траіх дзяцей. Дачакалася ўнукаў і праўнукаў. Яны — частыя госці ва ўтульным доме бабулі. I радуецца жанчына таму, што ім выпала жыць пад мірным небам, гуляць з лялькамі, уволю есці, вучыцца і працаваць на карысць роднай краіны.

Ніна ВІКТОРЧЫК.