Гісторыя Галынкаўскай царквы

(з падрыхтаванай да друку кнігі “Праваслаўныя цэрквы на тэрыторыі Асіповіцкага раёна (XVI ст. — 2014 год)”

Першае ўзгадванне пра гэту царкву знайшоў у архіўным дакуменце “Дело о ремонте Голынской Покровской церкви Бобруйского уезда 1846 год”, у якім знаходзіцца “Рапортъ священника Николая Кулаковскога Его Высокоприосвященству“:

“Живя при большой дороге не могу, чтобы не рапортовать Вашему Высокопреосвященству о починке Церкви, которая необходимо требует починки как снаружи, так и внутри, нового иконостаса, и колокольни, а в особенности, что никакой ограды при оной не имеется. Хотя я несколько раз просил помещиков, чтобы по крайней мере огродить оную, но и на это отказались. А посему прошу Вашего Высокопреосвященство повелеть кому следует позаботиться с распоряжением о ней.

27 мая 1846 г. Св. Н. Кулаковский”.

Далей у справе змешчана перапіска епархіяльнага духавенства з губернскім начальствам аб неабходнасці рамонту Пакроўскай царквы ў с. Галынка і акты розных камісій агляду яе становішча. Гэта перапіска цягнулася безвынікова амаль 7 гадоў, і, як сведчаць дакументы, “церковь оставалась неисправленной и дошла до такого повреждения и обветшания, что стала вовсе неспособна к починке”.

Тады было прынята рашэнне аб пабудове ў сяле Галынка новай царквы, аб чым сведчыць такі дакумент:

“В Минскую Духовную Консисторию Бобруйского Благочиния Рапорт

Во исполнение указа Консистории от 21. 12. 1856 г № 9026 имею честь представить акт за подписью местного пристава на каком месте предложить построить новую церковь в с. Голынка (земли помещика Антона Забеллы).

Акт. 1857 г. 18 февраля.

…осматривали Голынскую церковь и местность и найдя, что для устройства новой церкви другого места нельзя избрать в Голынке ниже в окрестности селения, как только возле старой церкви, т.е. на погосте…”

 Дадатковыя сведчанні аб cтарой Галынкаўскай царкве і пабудове новай адшукаў у дакуменце “Дело Минского Губернского Церковного строительного Присутствия о постройке деревянной церкви в селе Голынка Бобруйского уезда”. Справа была заведзена 14 верасня 1862 г., а скончана 15 лютага 1877 года.

У акце № 82 ад 14.09.1862 г. паведамляецца: “…осмотрели церковъ в селе Голынка. Покровская деревянная, прежний католический костёл съ 2-мя башнями по бокам переднего фронтона и развалившеюся колокольнею. Построена неизвестно кемъ и когда. Прихожан муж. пола 162 д. жен. 419 д. Другого сословия 109 муж. и 131 жен. Всего прихожан 1121 д.

При осмотре оказалось, что фундамента нет, стены и крыша сгнили; полъ и потолокъ в весьма плохомъ состоянии; окна и двери ветхие. Колокольня развалившаяся. Иконостас весьма неблаговидный. Внутренние стены от течи в ветхости и очень грязные. Место, где построена церковь безопасно от пожара. Ограда деревянная. Московское купечество пожертвовало 6 икон.

На основании дурного состояния церкви в строительно-архитектурном отношении полагается построить на том же месте, где ныне стоит церковь таковую новую деревянную на каменном фундаменте, съ металлическою крышею; на 300 чел. прихожан.

Акт подписали: Церковный староста Емельян Толопъ, выборные отъ крестьянъ Титъ Пепушка, Трофим Белый, Иванъ Евсейчикъ, Михаил Антонович, сельский староста Логинъ Курильчикъ и Стефан Самец, Лукьян Кондратович, Афанас Щерба, волостной старшина Стефан Вербицкий, а за нимъ как неграмотных по личной их просьбе расписался дьячекъ Антон Лишез, Голынковской Покровской церкви пономарь Николай Котович и священник Илья Андриевский”.

Далей там гаворыцца, што новую царкву будаваў Iгуменскі купец 2-й гільдыі Хайм Мардухоў Рубінштэйн. На яе было асігнавана 3230 рублёў, на іканастас з 9 ікон — 325 рублёў срэбрам. Яго рабіў майстар Санкоўскі, якому 27 кастрычніка 1865 года быў выдадзены  31 рубель. На падрыхтоўку да пазалоты іканастаса было затрачана 130, а за пастаўленыя іконы мастаку Ягору Зотаву заплацілі 47 рублёў.

Новая Галынская царква была пабудавана ў 1864 годзе, але, як сведчаць дакументы, Рубінштэйн стараўся яе здаць хутчэй, хаця недаробак хапала. Святар Андрыеўскі разам з царкоўным Саветам на працягу некалькіх гадоў звярталіся ў вышэйстаячыя духоўныя ўстановы і да Мінскага Губернатара, каб тыя прымусілі падрадчыка выканаць усе работы згодна з каштарысам. У 1866 годзе ў сваім звароце яны, напрыклад, пішуць, што ў дзвярах царквы шчыліны, дах працякае, вокны не пафарбаваны. У выніку выдзелілі дадатковыя грошы ўжо непасрэдна царкоўнаму Савету, які быў абавязаны сам кантраляваць Рубінштэйна па ліквідацыі хібаў. У 1877 годзе царкву нарэшце перадалі ў духоўнае ведамства.

“Историко-статистическое описание Минской Епархіи, 1864 г.” таксама апавядае пра царкву: “…села Голынка Покровская, 5-го класса, деревянная церковь по-строена помещицей Забелло въ 1802 г. Земли около 30 десятинъ. Прихожан муж. пола 435 душ и жен. пола 438. К ней принадлежит Воздвиженская деревянная, въ деревне Ясени, церковъ, построенная прихожанами въ 1829 г.”

Аб паходжанні назвы царквы

З’яўленне свяшчэнных пабудоў з назвай Пакроў звязана з цудам у Влахернскім храме, які адбыўся 1 кастрычніка 910 года. Пад канец усяночнай, калі праваслаўныя грэкі ўзносілі да Бога малітвы аб збаўленні ад сарацынаў, якія напалі на Грэцыю і спустошвалі яе, святы Андрэй, юродзівы дзеля Хрыста, падняў вочы даверху ў час малітвы і ўбачыў у паветры пад купалам храма Божую Маці ў акружэнні анёлаў, прарокаў, апосталаў і святых. Яна распасцёрла над галовамі тых, хто быў у храме, сваё доўгае белае покрыва і малілася аб выратаванні ўсяго свету, збаўленні людзей ад голаду, патопу, агню, мяча і нашэсця ворагаў. Юродзівы са здзіўленнем паказаў на дзівосны прывід свайму вучню Епіфанію і спытаў у яго: “Ці бачыш ты, браце, царыцу і спадарыню ўсіх, хто моліцца аб выратаванні гэтага свету?”. I той адказаў: “Бачу, ойча, і мне жахліва”.

Раніцой чуткі аб гэтай падзеі разнесліся па гораду, і ўсе адразу натхніліся, калі даведаліся, што сама Маці Божая моліцца за іх. Неўзабаве ворагі і на самой справе былі прагнаны ад сцен грэчаскай сталіцы. Ва ўдзячнасць такога цуда царквой было ўстаноўлена свята ў памяць Пакрова Божай Маці, якое і адзначаецца штогод праваслаўнымі вернікамі.

Больш падрабязныя звесткі пра Пакроўскую царкву ў сяле Галынка нам дае “Описание церквей и приходов Минской епархіи 1879 год. Бобруйский уезд”. У ім гаворыцца:

“I. Местность. Село Голынка расположено в Бобруйском уезде, в 4 благочинном округе, при реке Березине и прежней почтовой дороге, ведущей из Бобруйска в Минск; расстоянием от губернского города в 145 вёрст, от уездного в 23 версты и железной дороги в 16 вёрст. Никаких особенных преданий и памятников древности в сей местности не сохранилось.

II. Церковь. О времени построения древней церкви неизвестно, а настоящая приходская построена в 1863 году на сумму, отпущенную от казны, и обошлась, кроме иконостаса, в пять тысяч рублей. Церковь сия, зданием деревянная, находится в самом селении; по наружному виду, в основании и стенах построена равносторонним крестом, с одним открытым куполом и колокольнею в фронтонной части, кровля гонтовая, а на куполе железная, — вся окрашена в красный цвет, а стены окрашены в жёлтый; окна устроены в один ряд и снабжены железными решётками только в кладовой; входная дверь одна. Внутреннее расположение крестообразное; вместимость 52 кв. саж. 1 аршин: вершков, а алтарь 8 кв. саж.; пол деревянный, потолок настлан досками — без штукатурки, стены выбелены, солея возвышена на 5 вершков, на ней же устроены и клиросы, к отоплению здание не приспособлено. В настоящее время церковь сия нуждается в ремонтировке кровли и полов. Иконостас нового устройства с пилястрами состоит из 12 икон, расположеных в два яруса: общий фон окраски иконостаса голубой, а карнизы и рамы золочёные; престол, резьба и рамы золочённые; престол один во имя Покрова Пресвятой Богородицы. Въ сей церкви находится местнопочтимая икона Богоматери, писаная на дереве по светлому фону; высота оной 2 аршина. Ширина 1 аршин 7 вершков, надписи сей иконе нетъ и сказания неизвестно.

Утварью церковь снабжена достаточно, но ценных вещей нетъ. Два евангелия съ дешёвыми украшениями и прочия богослужебныя книги, за исключениемъ месячной минеи имеются; священнических облачений, устроенных изъ мишурной парчи и годных к употреблению — семь и столько же ветхихъ. Въ церковном архиве хранятся копии метрических книг съ 1823 года, а приходские реэстры съ 1841 года.

Вокруг церкви устроена ограда деревянная, решётчатая. Колоколов имеется семъ: 19 пуд. 30 фунтов, въ 6 пуд., а остальные отъ 1 до 4 пуд. Кладбищъ находится въ приходе десять, разстоянием отъ церкви от 1/2 до13 вёрстъ, а приписных церквей три въ деревнях: Ясени, Татарковичахъ и Косви.

III. Приход. Въ состав прихода входят, кроме Голынки, следующие десять деревень: Каменка, Старинка, Бояры, Ясень, Татарковичи, 1 и 2 Косье, Дураничи, Россолянка и Вербка, — въ разстояніи от 1 до 14 верстъ.

Прихожан числится муж. пола 568 и женского 560 душъ; все они принадлежат къ крестьянскому сословію, занімаються земледеліем, а весною отправляются на сплавъ леса. Прихожане ко храму усердны и вообще религіозны; изъ общественных молитвословій въ приходе бывают крестные ходы, причём освящаются прихожанами дворъ, поля, скот; а изъ праздничных дней особенно чувствуется Вознесеніе Господне — въ этотъ праздник бывает большое стеченіе народа; богомольцы собираются въ значительном числе также въ дванадесятые праздники, новолунные восхождения и от нихъ поступаетъ дохода въ пользу церкви отъ 5 до 12 рублей и въ пользу причта до трехъ рублей.

IV. Причтъ. При сей Церкви настоятелемъ состоит Священникъ Илья Андреевскій, окончил курсъ наук въ духовной семинаріи, священствует съ 1848 года, награждёнъ камилавкою.

V. Владения церкви и причта. Годичного дохода въ сей церкви бываетъ от 50 до 100 рублей. Причтъ, кроме жалованья и братской кружки, пользуется участком церковной земли, усадьбы расположены при церкви. Все причтовые помещенія ветхи; предположенія объ исправленіи оныхъ или возведеніи новыхъ, учреждённою комиссіею ещё не составлено. Никакихъ оброчныхъ статей въ пользу церкви и причта не имеется.

VI. Церковные и приходскіе учрежденія. При церкви существуетъ церковно-приходское попечительство. Народного училища въ приходе нетъ, почему и грамотныхъ имеется не более 1%. Богодельни въ приходе нетъ”.

З прыведзеных дакументаў бачна, што яны супярэчаць наконт таго, калі і кім быў пабудаваны Божы храм у в. Галынка. Пакроўская царква тут, згодна з актам  № 82 ад 14.09.1862 г., — былы каталіцкі касцёл, а гісторыка-статыстычнае апісанне Мінскай Епархіі сцвярджае, што яна ўзведзена памешчыцай Забела ў 1802 годзе.Тады выходзіць, што за 60 гадоў усе мясцовыя жыхары забыліся, калі і кім была пабудавана царква ў іх прыходзе? Выклікае сумненні і тое, што новая царква 1802 г. за паўстагоддзе прыйшла ў такі нягодны стан, што не падлягала рамонту.

Хутчэй за ўсё, як думаецца, памешчыца перабудавала будынак пад праваслаўную царкву, а былы каталіцкі касцёл быў узведзены значна раней.

А вось што паведамляе пра Галынкаўскую царкву “Памятная книжка Минскай Епархии на 1881 г.”:

“С. Голынка. Церковь во имя Покрова Пресвятой Богородицы, деревянная, прочная. К ней принадлежат приписные церкви: Кресто-Воздвиженская — в д. Ясень, деревянная прочная, Рождество-Богородичная в д. Косьё, Покровская в д. Татарковичах, деревянная, довольно ветхая.

Въ состав прихода, кроме Голынки, входят следующие деревни: Копча, Дуриничи, Татарковичи, Ясень, Бояре, Старинки, Косьё, урочища: Рассолянка, Казимирово, Липница и Михиховщина.

Прихожан 1305 м, 1342 ж.

Въ селе Голынка — 1 классная церковно-приходская школа, открыта в 1884 году, помещена в крестьянской избе. Учащихся 12 м.

Въ д. Ясень — 1 классная церковно-приходская школа открыта в 1885 году, помещена в крестьянской избе. Учащихся — 19 м.”

Які далейшы лёс Галынкаўскай царквы? Што з ёй здарылася, чаму знікла? Адказы адшукаць у архівах не змог, таму накіраваўся ў вёску, спадзяючыся з дапамогай яе старажылаў ліквідаваць белыя плямы.

ДАВЕДКА. Галынка — вёска, з 2007 г. у складзе філіяла “Белшына-агра” ААТ “Белшына”, знаходзіцца за 28 км ад Асіповіч, за 19 — ад Бабруйска, за 119 — ад абласнога г. Магілёва, за 131 — ад Мінска, за 14 — ад чыгуначнай ст. Ясень і за 10 км ад ст. Ялізава, на правым беразе ракі Бярэзіна.

Вядома з XIX ст. У 1802 г. вёска Свіслацкай воласці Бабруйскага павета. Дзейнічала царква. У 1847 г. у складзе памешчыцкага маёнтка Дурынічы той жа воласці. У 1897 г. сяло: 28 двароў, 191 жыхар, царква, дзяржаўная вінная лаўка. У 1906 г. адкрыта народнае вучылішча. У 1909 г. сяло: 20 двароў, 160 жыхароў. Пасля рэвалюцыі народнае вучылішча ператворана ў працоўную школу 1-й ступені (1925 г. — 68 вучняў). У 2001 г. 50 двароў, 48 жыхароў, магазін. Паблізу знаходзіцца археалагічны помнік — курганны могільнік, які мае 10 насыпаў. У 2013 г. 15 двароў, 27 жыхароў.

Сведчаць мясцовыя жыхары

У 2009 г. Валянціна Сямёнаўна Савіна і Віктар Сямёнавіч Мажута ўзгадалі, што Пакроўская царква ў вёсцы стаяла амаль на самым уездзе ў паселішча, калі заязджаць цяпер у Галынку з боку шашы Сычкава-Ялізава і ехаць па дарозе, якая паварочвае налева. Там цяпер расце вялікі куст бэзу і высокая ліпа.

Перад вайной і ў час фашысцкай акупацыі царква ўжо не дзейнічала. Спачатку яе будынак пуставаў, а пасля калгас сушыў у ім лён і захоўваў зерне. Дзесьці з канца 40-х і да 1954 года ў памяшканні размяшчалася з аднаго боку гандлёвая лаўка, з другога — клуб.

“25 жніўня 1953 года мяне прызвалі ў армію, а ў наступным атрымаў з дому паштоўку, у якой пісалі, што на Вялікдзень у вёсцы разбурылі царкву. У 1956 годзе, калі вярнуўся са службы, былога будынка Божага храма ўжо не было. Ён быў перавезены ў в. Рыллё, дзе з яго пабудавалі калгасны амбар. Пазней Рыллё далучылі да вёскі Краснае”, — расказаў Віктар Сямёнавіч.

У дзяцінстве разам з сябрамі ён часта гуляў на цвінтары царквы, і яны вельмі любілі мераць свае ступні з выявай следу на вялікім камяні, што ляжаў непадалёку ад царквы. “Апошні і цяпер знаходзіцца там, толькі зарос кустом бэзу”, — удакладніў ён і паказаў некалькі валуноў.

Iснуе мясцовае паданне аб паходжанні, як лічаць веруючыя, Божага следа. Аднойчы ў акаляючай мясцовасці здарылася вялікая засуха, неўраджай пачаў пагражаць людзям голадам. Напалоханыя жыхары Галынкі пачалі перыядычна збірацца ля валуна, які ляжаў непадалёку ад скрыжавання дарог, каб памаліцца, папрасіць Божай дапамогі ў бядзе. У час аднаго з такіх маленняў жыхарам нечакана з’явіўся прывід Божай Маці, якая распасцёрла над іх галовамі сваё белае покрыва, а калі знікла, то на валуне ўбачылі застылы след. I адразу грымнуў гром сярод яснага неба, набеглі хмары, паліў дождж…

З нагоды такой неардынарнай падзеі жыхары і пабудавалі на гэтым месцы царкву Пакрова Святой Багародзіцы. Валун сталі лічыць святым, да яго прыходзілі, каб прылажыцца да следу Божай Маці, пакланіцца і памаліцца, папрасіць у чымсьці дапамогі.

Галынкаўская царква была знішчана ў часы ваяў-нічага атэізму, а вось святы камень, абросшы мохам, у зарасніку захаваўся. Думаецца, гэты гістарычны і духоўны помнік нашых праваслаўных продкаў трэба адрадзіць і паставіць побач з ім крыж, каб Божы валун дапамагаў людзям у Веры, Надзеі і Любові, а не трапіў, пабіты на часткі, у падмурак дома ці агароджы недасведчаных людзей.

Станіслаў ЛУКАШЭВIЧ, настаўнік Вяззеўскай СШ.