У сорак першым годзе Венера
ГУРЫНА скончыла сем класаў Градзянскай школы. Вучылася лёгка і добра. Рухавая і
актыўная, яна ні адной хвіліны не магла правесці спакойна: энергія пералівалася
праз край, і яна выплёсквала яе на сваіх блізкіх, сяброў, настаўнікаў. Гаварыць
пра мастацкую самадзейнасць градзянскіх школьнікаў, якая ў той час замяняла ім
і кіно, і тэлебачанне, а таму заўсёды была чаканай і жаданай, і не сказаць пра
Венеру Гурыну — значыць, наогул, нічога не гаварыць. Венера была ўсюды: яна і
спявала, і дэкламавала вершы, мо, нават, свае (гэтую асаблівасць адзначалі
некаторыя настаўнікі), бо вельмі захаплялася паэзіяй, і выдатна танцавала. Яе
аднакласнік Леанід Найдзёнак так успамінаў сваіх сяброў: “Як цяпер бачу на
сцэне Венеру Гурыну, якая ліха, з запалам танцуе беларускі танец “Крыжачок”,
або плаўна, паволі і велічава “Свеціць месяц”; Лёню Гаўруковіча, што падыгрывае
ёй на мандаліне; Рыгора Белахвостава ў ролі Балды з пушкінскай казкі…”. Сябры
Венеры і Л.Найдзёнак, і Л.Гаўруковіч, і Р.Белахвостаў са зброяй у руках будуць
мужна змагацца з ворагам у партызанскіх атрадах Асіповіччыны, сама яна
застанецца ў пасёлку, стане сувязной.

…Тое, што фашысты так хутка,
на другім тыдні вайны, дайшлі да Градзянкі на нейкі час зусім выбіла
чатырнаццацігадовую дзяўчынку са звычайнай упэўненасці, што вораг ніколі не
дойдзе так далёка. А калі першыя немцы, спаліўшы каля дзесятка дамоў,
застрэлілі некалькіх раненых чырвонаармейцаў, што лячыліся па хатах
аднавяскоўцаў, і пакінулі пасёлак у страху і трывозе, Венера на нейкі час
разгубілася. Яна плакала па забітых чырвонаармейцах, бо не ведала, што рабіць.
Жыццё мянялася на вачах. У пасёлку з’явіліся паліцаі. Некаторыя з былых
актыўных камсамольцаў, да прыкладу, Iван Шут, пайшлі служыць у паліцыю.

Яна чула, што
хлопцы-аднакласнікі збіраюць па лесе зброю, аднак ісці ў неспакойны лес
пабойвалася…

Праз некаторы час настаўніца
Марыя Iванаўна Бойка папрасіла яе і Ніну Мяжэнную, аднакласніцу Венеры,
прыгледзець за раненымі чырвонаармейцамі, што хаваліся на гарышчы
леспрамгасаўскага гаража. Дзяўчынкі пагадзіліся: хаваючыся ад цікаўных вачэй,
насілі раненым байцам ежу, бінты і медыкаменты, пакуль тыя не выздаравелі і не
пакінулі пасёлак.

Ужо глыбокай восенню 1941 года
Н.Мяжэнная сустрэлася са Сцяпанам Сяргеевічам Сумчанкам, які ва ўсіх населеных
пунктах вакол партызанскай зоны ўтвараў сетку памочнікаў-сувязных. Ніна проста
не магла не прапанаваць для гэтай работы і Венеру. З гэтага часу дзяўчынкі былі
амаль неразлучнымі.

На чарговай сустрэчы з Сумчанкам
было дамоўлена дзе, у якім месцы і калі можна было пакідаць звесткі аб ворагу,
што рабіць, калі сувязь спатрэбіцца тэрмінова, калі і як забіраць партызан-скую
пошту.

У партызан былі вялікія праблемы
з устанаўленнем сувязі з Асіповіцкім падполлем. Па-першае, ад Градзянкі да
Асіповіч болей за сорак кіламетраў, а, па-другое, трэба было прайсці праз
моцныя варожыя гарнізоны, што стаялі ў Пагарэлым і Лапічах. Першыя спробы
партызанскіх разведчыкаў трапіць у Асіповічы былі няўдалымі. Адна група не
вярнулася зусім. Тады ў Асіповічы пайшлі градзянскія жыхаркі Вольга Лашкевіч,
што на пачатку вайны прайшла выпрабаванне работай у падпольным шпіталі, дзе
лячыліся раненыя чырвонаармейцы, і камсамолка Зіна Глебава, у якой у раённым
цэнтры былі сваякі. З вялікімі цяжкасцямі ім удалося звязацца з асіповіцкімі
чыгуначнікамі Маркам Шведавым, Паўлам Гірыловічам і Аляксандрам Чайкоўскім.

I Венера з Нінай, маці якой жыла
ў раённым цэнтры і выклапатала дачцы “аўсвайс”, сталі пастаяннымі сувязнымі
паміж атрадам і асіповіцкім падполлем. Хутка дзяўчынкі зрабіліся сапраўднымі
разведчыцамі, хадзілі па заданні партызан у Чэрвень, Пухавічы, Асіповічы,
Бабруйск, Мінск, сустракаліся з патрэбнымі людзьмі, прыносілі ў атрад звесткі аб
фашыстах. Невысокія, худыя, дрэнна апранутыя, яны зусім не звярталі на сябе
ўвагі ворагаў, а таму маглі прайсці там, дзе дарослым гэта зрабіць было проста
немагчыма.

Дома Венера часцей за ўсё была
прадастаўлена сама сабе. Бацька, Павел Гурын, працаваў млынаром у в. Каменічы,
хадзіў, як гаварылі сяльчане, па вастрыні нажа, бо днём малоў муку немцам, а па
начах — партызанам. Мачыха, хаця не папракала акрайцам хлеба, гля-дзела на
частыя знікненні Венеры з дому коса… Але ўсё ж не спрабавала ўмешвацца.

Жнівень 1942 года быў вельмі
трывожным. Цэлая нямецкая дывізія была затрымана фашысцкім камандаваннем у
Асіповічах. Задача — разграміць партызан, якія занадта сталі трывожыць
акупацыйныя ўлады. Градзянка была забіта войскамі. Канечне, схаваць прычыну
з’яўлення такой вялікай групоўкі войск было немагчыма, аднак фашысты зрабілі
ўсё, каб ніхто не мог папярэдзіць партызан. Вакол пасёлка былі выстаўлены
сакрэты, па дарогах — цэлыя заставы.

Выбрацца сапраўды было вельмі
цяжка. Не дапамог і “аўсвайс”, які быў у Ніны. Прыйшлося ісці да немцаў і
прасіць, каб іх прапусцілі ў Каменічы: трэба, маўляў, абмяняць адзежу на харчы.
Iм удалося падмануць фа-шыстаў: згаладалыя падлеткі не выклікалі падазрэнняў. У
лесе, недалёка да вёскі Асавок, сувязныя сустрэліся з партызанамі.

Народныя мсціўцы пазбеглі
разгрому. На нейкі час Н.Мяжэнная засталася ў атрадзе, а Венера вярнулася ў
пасёлак.

Што было далей, дакладна не
ведае ніхто. Па афіцыйнай версіі, якая была агучана пісьменнікам Аркадзем
Кандрусевічам у кнізе “Юныя героі Магілёўшчыны”, Ніну Мяжэнную схапілі фашысты,
калі яна вярталася з атрада ў Градзянку, потым арыштавалі Венеру. Па другой
версіі, абедзвюх дзяўчынак схапілі ў Асіповічах на станцыі, дзе цікаўныя
разведчыцы занадта доўга наглядалі за рухам варожых эшалонаў.

Як бы там ні было, а ў
кастрычніку сорак другога дзяўчынкі трапілі ў рукі ворага. Спачатку іх трымалі
ў Свіслацкай валасной управе, дапытвалі, білі, катавалі, а калі ніякіх звестак
аб сувязі з партызанамі выбіць не ўдалося, павезлі ў Асіповічы, у гестапа, дзе
катаванні працягваліся. Iх білі, па адной і разам, ламалі рукі, Ніне Мяжэннай
выкалалі вока…

Дзяўчынкі нікога не выдалі…

На жаль, няма адзіных звестак аб
тым, дзе былі пахаваны гераіні. У адным месцы гістарычнай хронікі “Памяць”
сказана, што В.Гурына і Н.Мяжэнная, закатаваныя фашыстамі ў Асіповічах,
пахаваны каля вёскі Цяплухі, у другім — што Венера Гурына была расстраляна ў в.
Свіслач і там жа пахавана…

Якая павінна быць Вера, Любоў да
Радзімы, каб, не задумваючыся, ісці на рызыку кожны дзень, кожную хвіліну, якая
сіла Волі, каб вытрымаць тое, што вытрымалі гэтыя пятнаццацігадовыя дзяўчынкі,
дзеці, у якіх вайна адабрала ўсё самае дарагое: і дзяцінства, і прагу кахання,
і жыццё…

Браніслава ДАНIЛЕВIЧ, настаўніца Градзянецкай СШ.