У раённым музеі адкрылася новая экспазіцыя, прысвечаная Вялікай Айчыннай вайне

Іна Заскевіч.

i.zaskevich@gzt-akray.by

Вайна — з’ява, проціпаказаная чалавечай існасці. На ёй страляюць, забіваюць, становяцца інвалідамі, чарсцвеюць душою; падчас яе агаляюцца ўсе адмоўныя якасці чалавека, схаваныя звычайна кудысьці глыбока ў патаемныя куточкі свядомасці. Гэтаксама, як і праяўляецца сіла духу, адвага, мужнасць, спрыт, кемлівасць і працавітасць.

На такія думкі навяло наведванне выставы калекцыі Валерыя Дзяшчэні “Вещдоки Второй мировой”, якая размешчана ў раённым гісторыка-краязнаўчым музеі.

Людзі не павінны ваяваць. Яны народжаны для стваральнай працы, каб упрыгожваць навакольны свет, а не разбураць яго. Аб гэтым літаральна крычыць кожны экспанат. А іх у экспазіцыі каля 160. Лыжкі і пражкі, партсігары і грабеньчыкі, сумкі і баклажкі… Паміж баямі нават у аскетычных умовах акопаў, зямлянак, бліндажоў і дотаў знаходлівыя салдаты ўмудраліся вырабляць сабе партсігары з кускоў алюмінію або выплаўляць алавяныя лыжкі, прычым кожны па сваім узоры. Навокал грымелі выбухі, рваліся снарады, тут і там валяліся пакарожаныя абломкі самалётаў, разбітыя танкі, пушкі, а гільзамі і наогул была ўсеяна зямля. І гаспадарлівыя воіны не маглі прайсці міма ўсяго гэтага скарбу, які ў мірны час ператварыўся б у прылады працы.

І хоць не ведалі нашы дзядулі і прадзядулі, колькі часу ім адмерана на гэтым свеце, але нешта ладзілі, плавілі, гнулі, рэзалі і падбівалі, нават пад кулямі. І вось ужо няхітры прадмет ужытку гатовы! Народныя ўмельцы ішлі нават далей. Яны распісвалі яго, упрыгожвалі выявамі, часам простымі, а ў некаторых выпадках — такімі, што здаюцца завадской чаканкай. Многія падпісваліся, указвалі нумар часці і іншыя каардынаты, па якіх зараз новыя гаспадары знаходзяць згубленыя сляды аўтараў. Некаторыя і сродкам нагляднай агітацыі служылі, бо на іх размяшчаліся розныя заклікі. Словам, кожная такая рэч, на першы погляд далёкая ад вайны, мае сваю гісторыю і баявы шлях. На некаторых — не толькі драпіны ад дотыку іншых прадметаў, але і сляды куль захаваліся.

Збіраць сваю калекцыю Валерый пачаў даўно. Што выклікала тую цікавасць, зараз цяжка сказаць. У Вялікую Айчынную ваяваў на фронце прадзед, ён прапаў без вестак у жніўні 1944 года. Хлопец зацікавіўся, дзе служыў прашчур, вывучыў журнал баявых дзеянняў яго часці, даведаўся, што след прадзядулі — а тады маладога салдата — абрываецца недзе на мяжы Заходняй Беларусі і Польшчы. Вось гэты экскурс у мінулае і падштурхнуў да сённяшняга занятку, які носіць не вузка ўтылітарны сэнс, а накіраваны на больш глыбокае вывучэнне гісторыі вайны, праваднікамі ў якую служаць старыя рэчы, што калісьці трымалі ў руках салдаты. Часта перад самай смерцю. Аб чым думалі яны, што адчувалі? Можа, хто з нашых родных карыстаўся гэтымі самаробнымі грабеньчыкам ці брытвай, рамянём ці нажом? Чаму, ідучы ў бой, абаронцы хацелі выглядаць годна? Пытанняў шмат. Адказаў на іх, на жаль, ужо не дачакаемся…