Памяць

Званы Хатыні — у кожным сэрцы

У краіне праходзіць акцыя па ўвекавечанні памяці пра загінуўшых пры абароне Айчыны, прысвечаная Дню памяці ахвяр Хатыні

У Асіповіцкім раённым гісторыка-края-знаўчым музеі сабраны багаты матэрыял, прысвечаны Вялікай Айчыннай вайне і ўдзелу ў ёй нашых землякоў. Адзін са стэндаў расказвае пра вёскі Асіповіччыны, якія падзялілі лёс Хатыні.

У гэтыя дні мы разам успамінаем жудасную хатынскую трагедыю, якая адгукаецца болем у нашых сэрцах. Хатынь — гэта помнік усім папялішчам беларускай зямлі. Кожны, хто прыходзіць схіліць галаву да памятных месцаў, забірае з сабою, нават не ўсведамляючы гэтага, маленькі агеньчык памяці беларускага народа…

Іна Заскевіч.

i.zaskevich@gzt-akray.by

“У той дзень людзі толькі што пазбіраліся раніцой з лясоў, дзе яны хаваліся ад нямецкіх карнікаў. Некаторыя не знайшлі сваіх хат. На іх месцы датлявалі цёплыя яшчэ папялішчы…” Гэтыя словы з апавядання Міхася Лынькова “Астап” не толькі пра яго героя, які пазбавіўся нявесткі і малых унукаў, — яны адлюстроўваюць лёс многіх тысяч беларускіх людзей, якія пазналі жудасці фашысцкай акупацыі. Нашых бабуль і дзядуль. Якім мы ўжо нічым не дапаможам, бо не здатны перакруціць стужку часу. Адзінае, што мы можам, — памятаць. Не толькі можам, але і павінны. Гэта наш абавязак.

Для кожнага беларуса адно з самых свяшчэнных месцаў у краіне — мемарыял Хатынь. 22 сакавіка 1943 года гэта вёска перастала існаваць. У адзін дзень перасталі біцца сэрцы амаль усіх яе жыхароў.

Прайшло без малога 80 га-доў, аднак населены пункт не ўзнавіўся. Тут няма жыхароў, але патокі наведвальнікаў не змяншаюцца. Бо Хатынь — гэта квінтэсэнцыя бязлітаснасці, безчалавечнасці фашыстаў і сімвал бессэнсоўнасці вайны наогул.

І вёсак, па якіх прайшоўся агонь вайны, знішчыўшы ўсё жывое, па краіне нямала. У нашым раёне іх таксама не адзін дзясятак.

13 студзеня 1943 года — чорная дата Брыцалавіч. Нямногія жыхары вёскі ўцалелі пасля таго сцюдзёнага ранку. Карнікі знішчылі 667 мужчын і жанчын, дзяцей і састарэлых. А потым, каб замесці крывавыя сляды сваіх зверстваў, людзей разам з пабудовамі спалілі…

Ад сведак той жудаснай трагедыі сёння засталіся толькі запі-сы ўспамінаў.

Ульяна Кандратаўна Альховік:

— У нашу вёску часта наяз-джалі немцы. Аднойчы прыехалі, пэўна, па даносе. Павесілі майго мужа Пятра і дачку Волю. Яна сувязной у партызан была. А праз колькі дзён зноў прыехалі. Акружылі вёску, усе сем’і сагналі ў хлявы і іншыя пабудовы. Я спрабавала схавацца, але не ўдалося. Знайшлі. Таксама за-гналі ў хлеў. Потым вароты яго адчыніліся, і пачалі расстрэльваць сагнаных сюды людзей. Стралялі, пакуль тыя не перасталі варушыцца. Доўга ў непрытомнасці ляжала я сярод мёртвых. Не магла прыйсці ў сябе: жывая ці не?

Ганна Іванаўна Патапейка:

— Фашысты рабілі аблаву на партызан, ды як уварваліся ў зямлянку — рванула міна. Мо дзесяць гэткіх д’яблаў лягло. Раз’-юшыліся акупанты і разам з карнікамі акружылі нашу вёску…

Быў марозны ветраны ранак. Карнікі турлялі ў плечы аўтаматамі і зганялі ўсіх ад старога да дзіцяці ў калгасныя хлявы. А раней вясковых мужчын сабралі ў школе. Чутны былі стрэлы, крыкі.

“Што будзе з намі, — лямантавалі жанчыны. — Напэўна, апошнія гадзіны мы бачым белы свет”.

Хоць бы дзяцей выратаваць, а іх ля мяне чацвёра. Ніна толькі на свет з’явілася — сем месяцаў. Кармлю, кармлю грудзьмі, а немаўлятка не сунімаецца.

Павялі чалавек з дванаццаць. За прыполы маці чапляліся дзеці, яны хацелі ісці разам. Ісці ў апошнюю дарогу. А калі і мая чарга надышла, абняла сваіх Танюсю, Маньку і Сямёнку, мацней пры-ціснула да сябе Нінку, малюсенькую-малюсенькую. Аўтаматныя чэргі. Нібы падкошаныя жытнёвыя сцяблы, пападалі ўсе. Штосьці гарачае льецца, льецца… Згубіла прытомнасць…

Апрытомнела. Дзе я і што з маімі крывінкамі? Выбралася з-пад трупаў. Адцягвала, адцягвала іх… Знайшла мёртвых дзетак… А мяне хоць бы зачапіла…

Акрамя ўзгаданых Брыцалавіч, падобны жах адбыўся ў Лочыне, Асаўку, Вялікай Гарожы. У полымі загінулі мірныя жыхары Бозака. Былі спалены Лазовае, Палядкі і іншыя вёскі. Ворагі, вымяшчаючы злосць і адчуваючы сваю бездапаможнасць перад сілай рускага духу, помсцілі, знішчалі, забівалі. Старых бабуль, жанчын з дзецьмі, немаўлят…

Званы Хатыні і сёння гучаць у сэрцы кожнага з нас. І людзі ідуць да помнікаў, якіх на Асіповіччыне шмат.

Пры падрыхтоўцы выкарыстаны матэрыялы кнігі “Памяць. Асіповіцкі раён”.