Беларуская народная кулінарыя ведае мноства
разнастайных напояў. Адны з іх, што з’явіліся ў глыбокай старажытнасці, з цягам
часу забыліся, саступіўшы месца іншым. Другія, наадварот, праіснаваўшы
стагоддзі, захаваліся да нашых дзён, часта змяняючы толькі назву.

Адна з асаблівасцей беларускіх народных напояў —
тое, што яны вырабляліся ў розныя часы ў залежнасці ад наяўнасці і даступнасці
таго ці іншага неабходнага кампаненту. Так, калі быў у вялікай колькасці мёд,
шырока ўжывалі такія напоі, як мядок, мядуха, сыта. Увесну, калі дрэвы
наліваліся сокам, пілі берку і кляновік (бярозавы і кляновы сокі). Летам, калі
даспявалі ягады, з іх варылі ўзвары, кісялі, кулагі. У гарачую пару касавіцы
гатавалі і пілі хлебны квас. Узімку аддавалі перавагу бурачковаму квасу,
адварам з сушаных траў і ягад. А вось алкагольнае пітво продкі ўжывалі зусім не
так, як зараз: пераважна на свята, альбо ў якасці лекаў.

На Асіповіччыне таксама шырока ўжывалі
разнастайныя напоі. “Раёнка” паспрабавала сабраць рэцэпты некаторых з іх.

Бярозавік ад жыхароў вёскі Жорнаўка

Бярозавы сок злівалі ў бочку, ставілі ў цёмнае
халаднаватае месца, давалі крыху закіснуць, дадавалі падсмажанае ячменнае
зерне, сухары з жытнёвага хлеба або сушоныя яблыкі і праз суткі пасля гэтага
працэджвалі і ўжывалі як квас. Бочку з сокам іншы раз закопвалі ў пясок на
шэсць дзён. Такі квас лічыўся смачнейшым.

Хлебны квас ад жыхароў вёскі Ліпень

Для яго прыгатавання выкарыстоўвалі хлебныя
скарынкі і рэшткі хлеба, якія падсушвалі і потым крыху падсмажвалі, каб квас
меў прыемны пах і чырванаваты колер. Некаторыя для квасу спецыяльна ра-шчынялі
жытняе цеста, квасілі яго тры дні і затым выпякалі хлеб, які затым разразалі на
лусты і сушылі ў печы. Сухары складвалі ў дзяжу і залівалі вадой. Прыкладна
праз ты-дзень квас лічыўся гатовым. Бывала, што туды клалі мёд ці цукар, а для
большай рэзкасці — прарослы ячмень.

Рэцэпты ад жыхаркі вёскі Дрычын Алены Сямёнаўны
Клыгач

Васкавіца

Хто трымаў пчол, той гатаваў напой, які
называўся васкавіца. Бралі воск, клалі яго ў чыгун і ставілі ў печ. Калі воск
расплавіцца, даставалі з печы і адцэджвалі. Атрыманую вадкасць змяшчалі ў
бочачку, дадавалі туды мёд і ваду. Праз некаторы час пілі.

Расол з кветак агурка

Падчас цвіцення агуркоў збіралі кветкі, затым іх
клалі ў ільняную тканіну разам з кропам, часнаком і хрэнам. Змяшчалі ў дзяжу,
дадавалі соль і настойвалі. З атрыманым расолам елі бульбу.

Аўсяны кісель

Авёс сушылі, потым малолі ў жорнах, звычайна не
прасейвалі. Увечары разводзілі ў цёплай вадзе і кідалі тры бярозавыя
вугельчыкі. Ставілі на ноч у печ. Раніцай адцэджвалі на рэшата. Атрыманую
вадкасць называлі цэд. Яе ўлівалі ў кацёл і ставілі ў напаленую печ, каб
варылася паступова. Памешвалі кісялёўкай, каб авёс не асеў і не прыгарэў,
дадавалі соль. Аўсяны кісель атрымліваўся густы.

Кулага, або “мурза” па-каменіцку

Для прыгатавання кулагі выкарыстоўвалі любыя
свежыя лясныя ягады — суніцы, чарніцы, маліны, брусніцы, буякі. Бралі слівы з
вішнямі без костачак. Посуд пад кулагу напалову запаўнялі ягадамі, напалову —
вадой. Варылі ў печы або на пліце да разварвання, да іх падсыпалі жытнюю муку і
памешвалі ўвесь час, пакуль варыва не стане кісялём. У сярэдзіне варкі, пасля
засыпання мукі, у кулагу дадавалі цукар і мёд. Цукар іншы раз замянялі цалкам
мёдам, але павялічвалі колькасць мукі ў залежнасці ад кансістэнцыі кулагі, якая
павінна нагадваць кашку-размазню. Замест мукі выкарыстоўвалі бульбяны крухмал,
прыгатаваны ў дамашніх умовах.

Бруснічны квас ад жыхаркі вёскі Дрычын Надзеі Харытонаўны Лагуцькі

Брусніцы насыпалі ў чыгун і ставілі ў печ. Калі
ягады добра ўпрэюць і пусцяць сок, даставалі з печы і працэджвалі, затым
злівалі ў бочку і ставілі ў халоднае месца для браджэння. Праз некаторы час
ужывалі.

Такі квас можна было рабіць з каліны, журавін,
рабіны.

Медавуха ад жыхароў Лапіч

Вядома таксама пад назвай мядуха, медуніца. Для
яе прыгатавання мёд разам з адыходамі пры мёдагонцы разбаўлялі ахалоджанай
кіпячонай вадой і злівалі ў драўляную пасудзіну. Асобна ў цёплай вадзе
разводзілі дрожджы і ўлівалі ў посуд з разведзеным мёдам, дадавалі хмель і
старанна перамешвалі. Вытрымлівалі ў халаднаватым месцы 6-8 сутак. Для надання
напою пэўнага паху і смаку ў яго клалі розныя карэнні, кветкі і зёлкі. Па
ўтрыманні спірту, які залежаў ад прапорцыі мёду і вады, адрознівалі паўтарак,
двайняк, трайняк. З аднаго пуду мёду атрымлівалі сем вёдзер медавухі. У
адрозненне ад гарэлкі медавуха была слабым напоем, падобным на сталовае віно.

Жытнёўка па-дрычынску

Гарэлка, якую выраблялі з прарошчанага жыта,
змеленага ў жорнах, называлася жытнёўка. Муку запарвалі гарачай вадой у
драўляным посудзе і мяшалі, каб не было камякоў. Накрывалі, каб не выходзіла
пара і каб лепей запарылася. У атрыманы солад дадавалі звараную ў “мундзірах”
патоўчаную бульбу, дрожджы, зачынялі. Праз тыдзень брага гатовая. Бралі бражнік
(спецыяльная бочка на два дны, у верхнім дне якой дзве адтуліны) і праз
адтуліны ў верхнім дне праз лейку залівалі брагу. У адну адтуліну ўстаўлялі
паравую трубку, другі канец яе — у кацёл з вадою. Кацёл награвалі, і пара па
трубцы ішла ў бражнік, брага грэлася, нават кіпела. А ў другую адтуліну
верхняга дна бражніка ўстаўлялі трубку-халадзільнік (яна была не прамой, з
некалькіх кругоў: для лепшага ахалоджання), праз якую цякла гарэлка. Пад другі
канец трубкі-халадзільніка падстаўлялі бутлю, куды і сцякала вадкасць.

У каго былі вялікія сем’і, тыя бралі брагу, з
якой ўжо выгналі “самагонку”, дадавалі туды кіпячоную ваду. Праз пэўны час гэты
настой пілі ў прыкуску з бульбай.

Безумоўна, пералік рэцэптаў мог бы быць і
большы. У кожнай мясцовасці старажылы змогуць нагадаць іх не адзін дзясятак.
Працэс прыгатавання многіх страў, у тым ліку і гарэлкі, быў апісаны шматлікімі
паэтамі і пісьменнікамі. Беларуская нацыянальная кухня — гэта цэлы пласт нашай
культуры, які прадстаўляе пэўную цікавасць для сучаснікаў. Тое, што елі і пілі
нашы продкі, нярэдка было смачнейшым і заўсёды — больш карысным, таму што
рабілася з натуральных інгрэдыентаў.

Паважаныя чытачы!
Калі вы таксама ведаеце рэцэпты прыгатавання беларускіх нацыянальных страў і
напояў, тэлефануйце ў рэдакцыю па тэл. 22-4-86. Будзем удзячны.